Willa Sobtzicków w Raciborzu

---

Historia

Początki willi Sobtzicków w Raciborzu sięgają początku XIX wieku. Pierwszym znanym właścicielem nieruchomości zlokalizowanej pomiędzy ul. Górnych Wałów a ul. Kolejową był sędzia Panstczick, który nabył ją w 1817 roku. Kolejną osobą, która sprawowała władzę nad tym terenem, była Jeanette von Hippel, wywodząca się z renomowanej rodziny Strachwitz. W 1883 roku działka została przekazana rodzinie Samoje, która to w latach osiemdziesiątych XIX wieku zbudowała dom mieszkalny.

23 listopada 1899 roku willa została odkupiona od wdowy po Maksymilianie Samoje przez Franza Sobtzicka, właściciela fabryki czekolady. Po tym wydarzeniu dokonano znacznej przebudowy, by przekształcić dotychczasowy budynek w reprezentacyjną willę, która zyskała miano Sobtzick-Villa. W 1915 roku obiekt przeszedł w ręce Anny Sobtzick, żony radcy handlowego Franza juniora. W 1918 roku majątek objął Herman Sobtzick, syn Franza, który był współwłaścicielem fabryki Roka.

Po bankructwie rodziny Sobtzicków, które miało miejsce 5 grudnia 1929 roku, willa przeszła na własność raciborskiej cukrowni (Ratiborer Zuckerfabrik GmbH), a następnie około 1930 roku Banku Prowincji (Provinzialbank). Owy bank, w celu dostosowania wnętrza budynku do potrzeb ludności, przeprowadził gruntowną modernizację. Mimo tego, uznano, że powierzchnia nie jest wystarczająca, co skłoniło do dobudowy dwupiętrowego skrzydła od strony ul. Sienkiewicza, które pomieściło nowoczesną bankową salę operacyjną. W skrzydle znajdowały się także przestronne pomieszczenia skarbcowe, stosujące najnowsze wówczas technologie, w tym klimatyzację i automatyczną centralę telefoniczną.

Do budynku dobudowano również skrzydło trzypiętrowe od strony pl. Jagiełły, w którym znajdowały się nowoczesne pomieszczenia umożliwiające kontrolowanie temperatury w skarbcowych pokojach. W ważnych wnętrzach przewidziano możliwość regulacji dopływu ciepłego i zimnego powietrza, co nie tylko zwiększało komfort, ale także bezpieczeństwo przechowywanych tam zasobów. Podczas modernizacji, elewacja obiektu zyskała nowoczesny wygląd, a w głównym holu kolumny i figury atlantów zostały ukryte za otynkowaną ścianą, działanie to przeprowadzili 14 lipca 1931 roku Kaspar Krzisok oraz Georg Friemel. O tym zdarzeniu informuje napis widoczny na kapitelu nad głową jednego z atlantów.

W 1933 roku nastąpiła likwidacja wszystkich urzędów prowincji górnośląskiej, a rok później zlikwidowano Bank Prowincji. W wyniku tych zmian, budynek przeszedł na własność skarbu III Rzeszy. Część pomieszczeń od strony ul. Sienkiewicza oraz pl. Jagiełły została wydzierżawiona przez filię wrocławskiego Śląskiego Banku Krajowego (Schlesische Landesbank), a pozostałe przestrzenie zajmowała administracja skarbowa (Finanzamt). Dnia 29 marca 1940 roku budowla została przejęta przez ministerstwo finansów III Rzeszy (Reichsfinanzverwaltung).

Po wojnie, w wyniku działań wojsk radzieckich, budynek uniknął poważnych zniszczeń. W marcu 1945 roku Narodowy Bank Polski zajął bankowe pomieszczenia, a mieszkania urządzono w skrzydle od strony pl. Jagiełły. Dawna willa również pozostawała użytkowana przez urząd skarbowy z ul. Drzymały. W wyniku działalności radzieckich szabrowników odsłonięto kolumny i figury atlantów w holu, jednak zostały one ponownie zasłonięte w 1950 roku. W tym samym roku urząd skarbowy stał się wydziałem finansowym prezydium powiatowej rady narodowej.

W kolejnych latach, aż do 1975 roku, budynek był miejscem działalności różnych instytucji, w tym Archiwum Państwowego oraz biura pracującego nad projektami dla Zakładów Elektrod Węglowych. W 1990 roku, po rozwiązaniu biura projektów, do obiektu przeniósł się Urząd Skarbowy w Raciborzu. Uroczyste oddanie odrestaurowanego holu głównego nastąpiło w maju 1995 roku.

Architektura

Willa, która została wzniesiona w ostatniej ćwierci XIX wieku, obecnie zwraca uwagę swoim nowoczesnym wyglądem. To trzykondygnacyjne dzieło architektury, które w swoim pierwotnym kształcie było dwukondygnacyjne, wzbogaciło się o nowoczesną fasadę.

W rezultacie przebudowy prowadzonej przez Franza Sobtzicka, budowla zyskała neorenesansowy charakter. Nowa kondygnacja nadała jej wygląd piętrowego obiektu, a elewacja stała się bogato zdobiona. Parter oraz naroża ożywiają boniowania, co dodaje klasycznej elegancji. Wyjątkową cechą jest naroże od strony ul. Sienkiewicza, które przyjęło formę rotundy z trzema oknami na każdej kondygnacji.’

Między oknami pierwszego piętra umieszczono pilastry zakończone jońskimi kapitelami, a całość wieńczyła pięknie zdobiona kopuła. Wzdłuż ul. Drzymały można zauważyć ozdobne kartusze nad oknami pierwszego piętra, natomiast na piętrze przy ul. Sienkiewicza znajdują się wysokie okna z wyjściem na taras. Płaski dach otoczony był balustradą, a główne wejście do rezydencji prowadziło od strony ul. Drzymały.

W głównym holu, który w przeszłości pełnił rolę westybulu, po obu stronach znajdowały się drzwi prowadzące do pomieszczeń dla służby oraz gospodarczych, umiejscowionych w niskich, bogato zdobionych portalach. Ściany wykończono dekoracją stiukową, a w głębi budynku, na wysokości schodów, stały kolumny doryckie po obu stronach, które podpierały belkę architrawu.

Między kolumnami widoczne były atlanci, również w doryckim stylu, którzy podtrzymywali architraw. Nowe elementy dekoracyjne w postaci płaskiego kasetonu z secesyjną polichromią, zdobionej roślinnymi motywami, wzbogacały wnętrze w wyjątkowy sposób. Freski wyróżniają się głównie liśćmi dębowymi, bogato pozłacanymi, co nadaje im wyjątkowego charakteru.

Dwubiegowe schody, prowadzące z reprezentacyjnego hallu na parterze do wyższych kondygnacji, z pewnością były równie okazałe jak hol przy wejściu. W części budynku z rotundą znajdowała się sala koncertowo-balowa, natomiast za nią ciągnął się duży ogród, z parkową przestrzenią oraz oranżerią. W tej ostatniej urządzono salę bilardową wyposażoną w kilka stołów do gry, a w suterenach mieściły się pokoje służby, pomieszczenia gospodarcze oraz kuchnia.

W wyniku zmian architektonicznych w latach 30. XX wieku, elewacja straciła swoje pierwotne zdobienia, a rotunda została podwyższona do linii dachu. Kunsztowna balustrada na dachu została zlikwidowana, a w strychu urządzono biura z szerokimi oknami, które znacznie się różnią od tych na piętrze. Dodatkowo, wzdłuż ul. Sienkiewicza powstało nowe, dwukondygnacyjne skrzydło, które było niższe niż oryginalna willa, z płaskim dachem.

Różnica w wysokości pomiędzy starym a nowym budynkiem staje się wyraźna po przekroczeniu głównego wejścia do pomieszczeń obecnego banku. W holu tej instytucji, schody po lewej stronie prowadzą do poziomu parteru dawnej rezydencji Sobtzicków. Kolejne skrzydło powstało od strony pl. Jagiełły, jednak miało ono trzy kondygnacje oraz wysoki, spadzisty dach, co było związane z dostosowaniem do istniejącej zabudowy.

Nowe skrzydła wybudowano w nowoczesnym stylu, a część dawnej willi, w tym salę balowo-koncertową, przeznaczono na cele bankowe, usuwając wcześniej istniejące dekoracje i przekształcając pomieszczenia na mniejsze. Do dziś zachowały się jedynie schody dwubiegowe z marmuru z prostą metalową balustradą, podczas gdy wcześniejsza wersja charakteryzowała się dekoracyjną balustradą. Kolumny i figury atlantów zostały zakryte gipsową ścianą, aby nie naruszyć konstrukcji stropu.

Zachowała się jedynie dekoracja głównego holu. Wnętrza odkryto ponownie w 1994 roku i zostały przeszły renowację pod okiem rzeźbiarza Georga Lattona z Krzyżanowic. Oryginalna dekoracja zachowana w czarnej kolorystyce ma fragment, który jest widoczny do dziś nad drzwiami wejściowymi, stanowiący jedyny pozostały element dawnej willi.

---

Oceń: Willa Sobtzicków w Raciborzu

---