Maria Kujawska

---

Życiorys

Młodość 1893–1921

Maria Kujawska przyszła na świat 5 lipca 1893 roku w Raciborzu, w katolickiej rodzinie śląskiej. Jej ojcem był Wilhelm Raid, spolszczony jako Rajda, który pracował jako mistrz szewski, a matką Berta z domu Jendrischek, gospodyni domowa pochodząca ze Świdnicy. Młoda Maria ukończyła średnią szkołę „Fräulein Pruss”, kształcącą nauczycielki, co otworzyło jej drzwi do dalszej edukacji.

W 1915 roku zdecydowała się na podjęcie studiów na uniwersytecie wrocławskim. To tam poznała grupę polskich studentów, głównie z Wielkopolski i Śląska, co wpłynęło na jej polską tożsamość oraz zainteresowanie historią i kulturą Polski. Zacząła uczyć się języka polskiego, który był używany w rodzinie jej babki, i przyłączyła się do tajnej organizacji ZET, zajmującej się przygotowaniem kadr do przyszłej Polski.

W roku akademickim 1917/1918 miała okazję studiować w Monachium, gdzie znaczący wpływ na jej poglądy wywarł profesor Friedrich Wilhelm Foerster. Po powrocie do Wrocławia w drugiej połowie 1918 roku, Maria natknęła się na konflikt z profesorem Ottonem Küstnerem, co zmusiło ją do zmiany uczelni. Finalnie studia ukończyła w Poznaniu i Krakowie, zdobywając dyplom lekarza 15 lipca 1920 roku.

W latach 1920-1922 aktywnie uczestniczyła w życiu politycznym na Śląsku, gdzie przygotowywała personel medyczny, organizując polskie związki położnych oraz uczestnicząc w kampaniach propagandowych przed plebiscytem. Krótką przerwę w pracy miała w 1920 roku, kiedy to wyjechała na Białoruś, aby opiekować się narzeczonym, który chorował na tyfus. Po powrocie na Śląsk, w marcu 1921 roku, pełniła funkcję lekarza dyżurnego w polskim sztabie plebiscytowym. Brała również czynny udział w III powstaniu śląskim jako lekarz opiekujący się rannymi w wielu punktach sanitarnych oraz jako organizator kursów dla personelu medycznego. Jej światopogląd ukształtował się w tym czasie jako otwarty i zakorzeniony w polskim patriotyzmie.

W 1921 roku zawarła związek małżeński z Kazimierzem Kujawskim, a ich cztery córki również zostały lekarkami.

Okres 1922–1939

W 1922 roku, gdy Górny Śląsk oficjalnie przyłączono do Polski, Maria otrzymała Odznakę Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża II stopnia. Wówczas mieszkała w Katowicach i rozpoczęła pracę w przychodni przeciwgruźliczej, działającej w ramach Polskiego Czerwonego Krzyża, gdzie pracowała aż do wybuchu II wojny światowej.

W 1923 roku rodzina przeprowadziła się do Brzezin Śląskich, gdzie Maria zaangażowała się w działalność społeczną, organizując Koło Towarzystwa Polek. Po przeniesieniu męża do Katowic w 1932 roku, oboje lekarze zdecydowali się na współpracę w ramach systemu powszechnej opieki zdrowotnej, nigdy nie prowadząc praktyki prywatnej.

Przez cały okres międzywojenny Maria Kujawska aktywnie uczestniczyła w życiu społecznym, stając się II przewodniczącą Towarzystwa Polek. Ta organizacja, współpracująca z Związkiem Pracy Obywatelskiej Kobiet, miała na celu umacnianie polskiej świadomości narodowej oraz aktywizację kobiet. W 1939 roku tworzyła największa organizację kobiecą na Śląsku, liczącą 382 koła oraz 36 760 członkiń.

Działała także w innych towarzystwach medycznych oraz społecznych, a jej zaangażowanie obejmowało także politykę, gdzie była przeciwniczką nacjonalizmu i opowiadała się za silnym państwem. Wstąpiła do Obozu Zjednoczenia Narodowego, gdzie pełniła funkcję ławnika w Prezydium Okręgu.

Okres wojenny 1939 –1945

W obliczu zagrożenia ze strony niemieckich represji, Maria Kujawska w drugiej połowie września 1939 roku opuściła Polskę i znalazła się w Rumunii, gdzie połączyła się z córkami. Przystąpiła do kierowania domem dla polskich matek i dzieci, prowadzonym przez szwajcarskie towarzystwo charytatywne „Pro Polonia” w Crikvenicy.

Po zajęciu Dalmacji przez Wehrmacht, w styczniu 1944 roku, Maria i jej córki zostały aresztowane i wywiezione do obozu Ravensbrück. Tam, mimo trudnych warunków, podejmowała działania na rzecz chorych więźniarek, starając się poprawić ich warunki życia oraz szukając sposobów na walkę z brutalnością systemu.

Jednym z najbardziej znanych epizodów jej życia odbył się w lutym 1945 roku, kiedy to udało jej się przekonać komisję SS do zaprzestania selekcji chorej grupy kobiecej, co zapobiegło ich wywiezieniu do komory gazowej.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej, w maju 1945 roku, Maria powróciła na Śląsk, gdzie zaczęła pracować w powiatowym ośrodku zdrowia w Pszczynie. Również zorganizowała punkt pomocy dla repatriantów, a po śmierci męża w 1945 roku, kontynuowała swoją misję medyczną. Zmarła 23 maja 1948 roku z powodu niewydolności krążenia. W 1974 roku jej imię nadano Medycznemu Studium Zawodowemu w Opolu, na których tradycjach powstała później Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu. Maria Kujawska spoczywa w grobie rodzinnym w Pszczynie.

Ordery i odznaczenia

W dorobku Marii Kujawskiej znajdują się liczne uznania oraz odznaczenia, które świadczą o jej wkładzie i zaangażowaniu w działalność publiczną.

• krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 11 listopada 1936 roku,
• srebrna odznaka TPCK, otrzymana w 1922 roku.

Upamiętnienie

Maria Kujawska jest jedną z 30 bohaterek wystawy „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie”. Wydarzenie to zostało poświęcone niezwykle istotnej roli kobiet w historycznych zrywach powstańczych oraz w akcjach plebiscytowych, które miały miejsce na Śląsku. Wystawa z 2019 roku została zrealizowana pod kierunkiem Małgorzaty Tkacz-Janik, która miała na swoim koncie koncepcję, scenariusz i materiały. Wizualnie, projekt wsparła Marta Frej, której grafiki wprowadzały nową jakość w odbiór tej ekspozycji.

Oprócz tego Maria Kujawska jest również jedną z bohaterek filmu „5 kobiet Sejmu Śląskiego”. To fabularyzowany dokument, który powstał z inicjatywy Małgorzaty Tkacz-Janik, a jego reżyserzy to Maciej Marmola oraz Kamil Niesłony. Film ten podkreśla wpływ i znaczenie kobiet na Śląsku w kontekście politycznym oraz społecznym, ilustrując ich walkę o prawa i równość.

---

Oceń: Maria Kujawska

---