Nowe Zagrody (Racibórz)

---

Położenie

Znana jest granica oddzielająca dzielnicę, która wytycza granicę z centrum miasta. Przebiega ona wzdłuż obecnej ulicy Staszica. Inne granice są mniej oczywiste. Ulica Wojska Polskiego jest uznawana za kontynuację granicy z centrum, jednak trudno jest jednoznacznie określić, czy to właśnie tam przebiegała granica między wsią a miastem. Ulica Mysłowicka, z kolei, oddziela Ocice od Nowych Zagród, co ma swoje korzenie w mapach z 1924 roku, które wskazywały na istnienie Richtplatz, miejsca przeznaczonego do wykonywania egzekucji.

Definiowanie granicy z Starą Wsią również nastręcza trudności. Mimo to, powszechnie uznaje się, że dzielnica Nowe Zagrody jest wyznaczona przez ulice: Staszica, Wojska Polskiego, Mariańska oraz Mysłowicka. To właśnie te ulice tworzą ramy tej charakterystycznej dzielnicy.

Toponimika nazwy dzielnicy

Według badań językoznawców nazwa tej dzielnicy wiąże się z gospodarstwami wiejskimi, odpowiednio nazywanymi zagrodami. Warto jednak zwrócić uwagę na regionalne znaczenie tego terminu w kontekście Śląska, gdzie zagroda odnosiła się również do ogrodów. Takie interpretacje tego wyrażenia są dodatkowo wspierane przez niemiecką nazwę wsi – Neugarten.

Źródła historyczne dostarczają również informacji o istnieniu ogrodów znajdujących się tuż za murami miejskimi, w kierunku Nowych Zagród, które często nazywano Gärten.

Historia

Nowe Zagrody są miejscem o bogatej historii, która sięga aż do roku 1313, kiedy to pierwsze wzmianki o tej wsi pojawiły się w źródłach historycznych. Zgodnie z zapisami, wieś miała swojego wójta, co jest wskazówką na temat jej organizacji społecznej. Augustin Weltzel zaliczył ten fakt do dowodów na to, że Nowe Zagrody były osadzone według niemieckiego prawa. Wokół wsi znajdowały się ogrody posiadane przez raciborskich mieszczan, którzy starali się w ten sposób zdobyć przewagę w przywilejach nad rolnikami posiadającymi ziemie w Nowych Zagrodach.

W dokumentach historii wioski można zauważyć jej aktywność głównie w związku ze sprzedażą części gruntów. Przykładem może być dokument z roku 1381, w którym dominikanka Elżbieta z Krakowa nabyła sześć ogrodów, które miały trafić pod opiekę konwentu zakonnego po jej śmierci. Z kolei w 1445 roku dokumenty księcia Wacława wspominają o wsi pod nazwą novi orti. W roku 1512 źródła mówią o sprzedaży ogrodu przez księcia Walentego Janowi Szyce za sumę 30 guldenów.

W 1532 roku zapisany ciąg zdarzeń odnotowuje, że wieś była miejscem zamieszkania 34 zagrodników, którzy byli zobowiązani do uiszczania daniny na rzecz zamku w Raciborzu. Danina wynosiła 12 guldenów, a także 75 kur i 4 kopy jaj. Oprócz tego zagrodnicy byli zobowiązani do płacenia czynszu leśnego (w źródłach niemieckich określanego jako lessny geldt) oraz do wniesienia opłat za posiadane konie. W dokumencie wymienieni zostali również niektórzy mieszczanie jako właściciele ogrodów znajdujących się na tym terenie.

Na podstawie urbarza z 1567 roku wiadomo, że wieś liczyła 67 gospodarstw, które były zobowiązane do odpracowywania prac na rzecz zamku i mieszczan. Wieś wówczas płaciła daninę w wysokości 28 florenów, 18 groszy i 2 halerze, a także dostarczała 9,5 korca żyta, 9,5 korca owsa, 82 kury oraz 190 jaj. Chłopi byli także zobowiązani do pracy na ocickim folwarku, szczególnie podczas zbiorów zboża i omłotów. W późniejszym czasie ich obowiązek rozszerzył się o utrzymanie w dobrym stanie kanału Psinka, który przepływał przez teren wsi.

Na początku XVIII wieku folwark książęcy w Nowych Zagrodach oszacowano na 70 talarów. Natomiast miejscowa karczma w ciągu roku sprzedawała 65 achteli piwa (co odpowiada około 250 litrom) oraz pół wiadra gorzałki (około 30 litrów). W 1817 roku w tej dzielnicy zaczęli osiedlać się urzędnicy sądowi, ponieważ sąd krajowy z Brzegu został przeniesiony do Raciborza z powodu braku miejsca na nowe zabudowy w mieście. W I połowie XIX wieku – w odpowiedzi na potrzeby lokalnej społeczności – w Nowych Zagrodach zbudowano nowoczesne jak na owe czasy więzienie, które było jednym z najnowocześniejszych w całej Europie.

Demografia

W 1532 roku na terenach tej wsi żyło 24 zagrodników, co daje nam pewien wgląd w jej małe, ale zorganizowane społeczeństwo. Następnie, w urbarzu z 1567 roku, możemy zauważyć wzrost liczby gospodarstw, która wynosiła już 67, co wskazuje na rozwój osady. W dalszych badaniach historycznych mowa o roku 1784, kiedy to Nowe Zagrody miały 168 mieszkańców, wśród których znajdowało się 5 chłopów, 23 zagrodników oraz 22 chałupników, co ilustruje różnorodność wykonywanych zawodów w tym czasie.

Na podstawie dokumentów z 1819 roku, kiedy to sąd krajowy z Brzegu przeniósł swoją siedzibę do Raciborza, wiadomo, że cała dzielnica liczyła 341 osób. W kolejnych latach, w 1840 roku, wieś osiągnęła liczbę 98 domów oraz 1130 mieszkańców, w tym 85 ewangelików i 6 Żydów. Ten stan demograficzny wyraźnie pokazuje, że Nowe Zagrody rozwijały się z każdym pokoleniem. Znaczący wzrost liczby mieszkańców miał miejsce w 1850 roku, gdy populacja wzrosła do 1211 osób.

Ulice i budynki

W tej części przedstawiamy szczegółowy spis ulic oraz budynków znajdujących się w nowej dzielnicy Zagrody w Raciborzu. Dzięki poniższym informacjom można lepiej poznać lokalną architekturę i historię poszczególnych obiektów.

Anny Bema 1 – kamienica z ok. 1900 r. 5 – dawny szpital miejski 6 – Przedszkole Nr 12 10/12 – willa bliźniacza 14 – willa z lat 30 XX wieku dawny basen miejski Chełmońskiego Chodkiewicza Chorzowska Częstochowska Czarnieckiego Kamienna Katowicka

Kossaka Leppicha Magdaleny Mariańska Mysłowicka Ocicka Pośpiecha Pszczyńska Wyspiańskiego Zamoyskiego Żorska Żółkiewskiego Żwirowa

---

Oceń: Nowe Zagrody (Racibórz)

---