Jan Michał Grzonka, urodzony 25 września 1893 roku w Raciborzu, to postać, która zaznaczyła swoją obecność na kartach historii jako powstaniec śląski oraz zapał do działania w trudnych czasach.
Jego działalność jako działacz narodowy oraz aktywny uczestnik ruchu oporu podczas II wojny światowej była nie tylko odważna, ale również znacząca dla wielu ludzi w jego otoczeniu.
Jan Grzonka zmarł 3 listopada 1942 roku w Brandenburg an der Havel, pozostawiając po sobie dziedzictwo walki o wolność i niepodległość.
Życiorys
Jan Grzonka, postać o bogatej biografii, przyszedł na świat jako syn Michała oraz Joanny, z domu Sławik, w rodzinie robotniczej. Po ukończeniu szkoły podstawowej w Raciborzu, rozpoczął swoją karierę zawodową w różnych zakładach pracy, w tym w Siemens-Planiawerke. Już w młodym wieku zaangażował się w działalność lokalną, zostając jednym z pierwszych członków Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. W trakcie I wojny światowej walczył po stronie niemieckiej, a po zakończeniu konfliktu wrócił na Górny Śląsk.
W 1919 roku wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, gdzie jego działalność nie ograniczała się wyłącznie do działań militarnych. Był aktywnym działaczem społecznym, kontynuując działalność w TG Sokół oraz pełniąc funkcję sekretarza w Towarzystwie Śpiewaczym Słowiczek. W ramach swoich działań agitował na rzecz polskiej listy w wyborach samorządowych, które miały miejsce 9 listopada 1919 roku, a podczas plebiscytu roznosił ulotki i broszury informacyjne.
Jego zaangażowanie w III powstanie śląskie miało miejsce na odcinku Buków – Brzezie. Po podziale Górnego Śląska przez pewien czas pozostał na terenie Polski, ale po ogłoszeniu deklaracji mniejszościowej wrócił do Raciborza. Niestety, napotkał na trudności w znalezieniu pracy, co zmusiło go do podjęcia zatrudnienia w Gliwicach, w warsztatach kolejowych. Dodatkowo utrzymywał się z niewielkiego gospodarstwa rolnego, które odziedziczył po rodzicach.
Międzywojenny okres był dla Grzonki czasem aktywnej działalności w polskim ruchu narodowym. Był członkiem Związku Polaków w Niemczech i współtworzył Spółdzielnię Zakupu i Sprzedaży Rolników oraz Spółdzielnię Ogrodniczo-Warzywniczą Ogrodnik. Utrzymywał bliskie kontakty z TG Sokół. Mimo że otrzymywał propozycje korzyści materialnych, zdecydowanie odmówił przystąpienia do NSDAP. W 1937 roku znalazł się w wykazie gestapo jako jedna z dziewiątki raciborzan uznanych za zagrożenie dla Niemiec, a w kolejnym roku odmówiono mu zezwolenia na zakup nieruchomości.
Tuż po wybuchu II wojny światowej, 4 września 1939 roku, został aresztowany i umieszczony w obozie koncentracyjnym Buchenwald. Dzięki staraniom rodziny, w jesieni 1940 roku udało mu się uzyskać warunkowe zwolnienie, jednak musiał regularnie meldować się w gestapo, a jego działalność polityczna była całkowicie zakazana. Mimo to, Jan Grzonka utrzymywał kontakt z polskim ruchem oporu, współorganizując różne akcje sabotażowe oraz aktywnie uczestnicząc w wywiadzie.
Latem 1941 roku, jego działalność została wykryta, co doprowadziło do uwięzienia go w Berlinie, a następnie w Brandenburg an der Havel. Podczas śledztwa wykazał się niebywałą odwagą, nie zdradzając żadnych nazwisk współpracowników. Został oskarżony o zdradę stanu, a jego wyrok skazania na ścięcie został wydany bez przeprowadzenia rozprawy. Ostatecznie wyrok wykonano 3 listopada 1942 roku w więzieniu w Brandenburg an der Havel. Po jego śmierci, ciało Jan Grzonki poddano kremacji, a prochy spoczęły na cmentarzu w tym mieście.
25 lat po wojnie, prochy Grzonki sprowadzono do Raciborza, gdzie 11 maja 1970 roku odbył się jego pogrzeb na cmentarzu komunalnym na Płoni. W życiu osobistym był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną Franciszką, z domu Galecką, doczekał się dwóch synów: Floriana i Urbana, a także córki Pelagii. Z drugiego małżeństwa z Marią, z domu Noga, miał dwóch synów, Józefa i Gerharda.
Przypisy
- a b c red. Mirosław Fazan, Franciszek Serafin: Śląski słownik biograficzny. Seria nowa. T. I. s. 117–118.
Pozostali ludzie w kategorii "Wojsko i służby mundurowe":
Hugo Wilhelm von Abercron | Fryderyk Teodor Rossmann | Paweł Mateńczuk | Bogusław Smólski | Fritz Otto Bernert | Jan GrayOceń: Jan Grzonka (1893–1942)