Alojzy Smolka to niezwykle ważna postać w polskim teatrze lalek. Urodził się 27 kwietnia 1907 roku w Raciborzu, a swoje życie zakończył 9 maja 1971 roku w Opolu.
Był nie tylko lalkarzem, ale również aktorem, reżyserem i scenografem. Jego talent i pasja do sztuki teatralnej przyczyniły się do rozwoju teatru lalek w Polsce, gdzie pełnił także funkcję dyrektora.
Życiorys
Alojzy Smolka przyszedł na świat 27 kwietnia 1907 roku w Raciborzu, w rodzinie o licznej proweniencji, w której ojciec był snycerzem i obywatelem Niemiec, lecz polskiej narodowości. Jego rodzice, mimo że wysyłali dzieci do niemieckiej szkoły, zapewniali im także edukację w języku polskim, co umożliwiło im czytanie i pisanie w tym języku. Rodzina Smolków była mocno związana z polską kulturą, aktywnie uczestnicząc w jej życiu, mimo że pozostawali obywatelami Niemiec i nie mogli sprzeciwiać się powołaniu do niemieckiej armii. Po wojnie bracia Alojzego nie wrócili do domu. Jeden z nich zginął w starciach, a drugi poległ w trakcie działań pruskiej armii w Afryce.
W obliczu wybuchu powstania śląskiego Alojzy zaangażował się w kolportaż publikacji i ulotek w języku polskim. Był również chorążym podczas licznych polskich manifestacji oraz wieców w Raciborzu. Dodatkowo występował jako aktor w lokalnych przedstawieniach teatralnych.
W 1920 roku, po ukończeniu szkoły powszechnej, Alojzy rozpoczął pracę w drogerii E. Grylewicza. Jego zatrudnienie nie trwało jednak długo, gdyż niemiecka bojówka zdemolowała sklep, a właściciel zdecydował się na emigrację do Polski po podziale Górnego Śląska. Życie w trudnych latach międzywojennych było wyzwaniem, zwłaszcza w okresie inflacji i kryzysu gospodarczego, który nawiedził kraj w latach 1923-1926.
Wiadomo, że Alojzy odziedziczył zdolności rzeźbiarskie po ojcu, co zaprowadziło go do warsztatu mistrza snycerskiego Henryka Mrowca, gdzie w 1926 roku zdał egzamin czeladniczy z bardzo dobrym wynikiem. Niestety, majster wolał go zwolnić niż wypłacać ustalone stawki. W efekcie Alojzy znalazł się bez pracy, a wkrótce został skierowany do miejskiego teatru w Raciborzu, gdzie pracował w ekipie zajmującej się remontami sceny.
W tym samym roku dołączył do I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech jako instruktor zespołów amatorskich. Choć była to ciężka i niedoceniana praca, Alojzy zajmował się równocześnie dorywczymi zleceniami. Uczestniczył również w kursach mających na celu podniesienie umiejętności organizowania przedstawień teatralnych, odbywających się w takich miejscach jak Katowice, Bytom, Kalwaria Zebrzydowska czy Zakopane. W 1929 roku jego kwalifikacje pozwoliły mu zostać kierownikiem amatorskiego zespołu teatralnego, gdzie pełnił rolę reżysera oraz scenografa, a także odpowiadał za oświetlenie oraz muzykę.
To właśnie na jednym z kursów lalkarskich, zorganizowanych dla Polaków w 1937 roku w Zakopanem, Alojzy odkrył swoje prawdziwe powołanie. Kurs prowadziły znane postaci, takie jak Jan Wesołowski, Witold Miller i Wanda Pawłowska, aktorzy związani z warszawskim Teatrem Kukiełkowym. Po powrocie z kursu Alojzy założył Polski Teatr Kukiełkowy, który szybko zdobył uznanie. Zespół tworzyli między innymi: Anna Augustynówna, Anna Poliwoda, Zofia Poliwoda, Władysław Mikołajczak, Artur Gadziński, Antoni Leksza, Benedykt Skorupa oraz Teodor Wróbel. Pierwszym spektaklem była bajka Marii Konopnickiej „Cztery mile za piec”, a ostatni występ odbył się w Wiedniu w lipcu 1939 roku.
22 listopada 1938 roku Alojzy poślubił Annę Poliwodę. Po 1 września 1939 roku większość członków zespołu padła ofiarą aresztowań w hitlerowskich więzieniach. Alojzy Smolka został oskarżony o „udział w spisku przeciw III Rzeszy” i skazany na 10-letnią karę więzienia w Branderburg-Goerden. Po powrocie do Opola w 1945 roku zorganizował pierwszy występ zespołu lalkarskiego w Teatrze Ziemi Opolskiej. W 1949 roku objął stanowisko kierownika artystycznego nowej Sceny Lalkowej, które piastował aż do 1970 roku, realizując większość przedstawień.
W 1962 roku Alojzy był jednym z głównych organizatorów Śląskiego Festiwalu Teatrów Lalkowych. W latach 1952–1970 współpracował z Polskim Radiem w Opolu, gdzie tworzył własne gawędy. Od 1972 roku imię Alojzego Smolki nosi Opolski Teatr Lalki i Aktora, co świadczy o jego nieocenionym wkładzie w rozwój sztuki teatralnej w Polsce.
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
C.J.A.H. Hoffmann | Wilhelm Doms | Arnold Ludwig Mendelssohn | Jan Darowski | Else Berg | Eufemia von Adlersfeld-Ballestrem | Johannes Boese | Magda Grąziowska | Tadeusz Wnuk (aktor) | Egon Rakette | Grzegorz Tomasiak | Elisabeth Grabowski | Magdalena Walach | Claus Ogerman | Willibald BestaOceń: Alojzy Smolka