Jerzy Zbigniew Pająk

---

Życiorys

Jerzy Zbigniew Pająk, uznany historyk, zakończył swoją edukację w 1983 roku, zdobywając dyplom z historii na Uniwersytecie Warszawskim. W ramach swojej pracy magisterskiej, zrealizowanej pod okiem promotorów, takich jak Jerzy Holzer, skoncentrował się na postaci Stanisława Grabskiego. W 1997 roku obronił pracę doktorską, której tematem była historia Centralnego Komitetu Narodowego w latach 1915–1917, w Instytucie Historii PAN, pod przewodnictwem Jana Molendy. W 2013 roku uzyskał tytuł doktora habilitowanego na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach, na podstawie rozprawy pt. „Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach wielkiej wojny 1914–1918”. Na mocy postanowienia z 5 września 2022 roku Prezydent RP przyznał mu tytuł profesora nauk humanistycznych w obszarze historii.

W 1981 roku Jerzy Pająk rozpoczął swoją karierę zawodową w Archiwum Państwowym w Kielcach. Następnie, w latach 1982–1988, pracował jako nauczyciel w szkołach podstawowych oraz średnich w Kielcach. W 1988 roku dołączył do grona pracowników Instytutu Historii na Wydziale Humanistycznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach, która wkrótce została przekształcona w Akademię Świętokrzyską oraz Uniwersytet Jana Kochanowskiego. Zaczynał jako asystent, a następnie awansował na stanowiska starszego wykładowcy i adiunkta, aż osiągnął obecny status profesora UJK.

Pająk brał aktywny udział w wielu znaczących projektach badawczych, które były finansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Do najważniejszych jego projektów należą: 1) „Pamiętniki i listy polskich autorów z ziem zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918”, 2) „Polscy zesłańcy na Syberii Zachodniej w drugiej połowie XVIII wieku – XIX wieku w oczach Rosjan i ludności syberyjskiej”, a także projekt w ramach grantu NPRH, pt. „Pierwsza wojna światowa na ziemiach polskich. Oczekiwania – doświadczenia – konsekwencje”.

Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na historii politycznej i społecznej Polski oraz Europy Środkowej na przełomie XIX i XX wieku. W szczególności bada zagadnienia związane z I wojną światową oraz kulturowo-historycznymi uwarunkowaniami w ziemiach polskich. Ostatnie lata pracy naukowej zaowocowały badaniami nad cenzurą austriacką w latach 1914-1918. Wspólnie z Janem Molendą i Pawłem Brudkiem, opublikował pięciotomowe wydawnictwo źródłowe, zatytułowane „Wielka Wojna w polskiej korespondencji zatrzymanej przez cenzurę austro-węgierską”. Jerzy Pająk ma na koncie opracowanie około 250 biogramów do Świętokrzyskiego słownika biograficznego (tom 2, 2009). Dużą część jego dorobku stanowią także edycje źródeł. Należy do Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Kieleckiego Towarzystwa Naukowego.

Wybrane publikacje

Poniżej przedstawiamy zestawienie ważniejszych publikacji dotyczących osoby Jerzego Zbigniewa Pająka. Warto zaznaczyć, że autor współpracował z innymi badaczami, co widać w wielu wymienionych tytułach. Te obszerną listę wspartych badań nie tylko ilustruje dorobek naukowy, ale także dowodzi wpływu na rozwój wiedzy z zakresu historii i kultury regionu świętokrzyskiego.

• [wraz z Henrykiem Stawickim], Synteza kulturowych wartości przestrzeni Ziemi Sandomierskiej w: Pamiętnik Świętokrzyski. Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej, Kielce 1991, s.165-178,
• Bibliografia prac naukowych profesora Wacława Urbana (1953-1990), „Kieleckie Studia Historyczne”, 1992, t. 11, s.9-29,
• [wraz z Henrykiem Stawickim], Ziemia Sandomierska – przykład regionu historycznego, w: Uwarunkowania historyczno-kulturowe współczesnej organizacji przestrzennej państwa. Seminarium KUiA PAN, pod red. Hanny Adamczewskiej-Wejchert, Kielce 1993, s.23-33,
• Szydłowiec w przemianach sieci administracyjnej, w: Hrabstwo Szydłowieckie Radziwiłłów, pod red. Jacka Wijaczki, Szydłowiec 1994, s.141-159,
• Z dziejów Polskiej Organizacji Narodowej (wrzesień – grudzień 1914), „Kieleckie Studia Historyczne”, t.14, 1996, s. 97-117,
• Centralny Komitet Narodowy w latach 1915-1917, „Dzieje Najnowsze”, 1997, t. 39, z. 3, s. 155-164,
• [wraz z Henrykiem Stawickim], Ziemia Sandomierska, w: Polskie Regiony. Podstawy kulturowe regionalizacji Polski. Pod red. E. Wysockiej i M. Konopki, Ciechanów 1997, s. 171-183,
• Lewica niepodległościowa w Królestwie Polskim (sierpień 1914-sierpień 1915), „Czasy Nowożytne”, 1998, t. 5, s. 39-56,
• Zjazd wiedeński Polskiej Organizacji Narodowej (29-30 listopada 1914), „Rocznik Świętokrzyski”, Ser. A – Nauki Humanistyczne, 1998, t. 25, s. 85-112,
• [wraz z Henrykiem Stawickim], Region Kielecko-Radomski w jego policentrycznej strukturze z Aglomeracją Staropolską, Kielce 1999, ss. 20 + 19 map,
• Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego wobec sporów w obozie aktywistycznym (sierpień 1915-sierpień 1916), „Kieleckie Studia Historyczne”, 1999, t. 15, s. 79-94,
• Zjazdy Okręgowej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Niepodległościowych w Kielcach w listopadzie 1917 roku, „Między Wisłą a Pilicą” Studia i materiały historyczne pod red. K. Brachy i S. Wiecha, t. 1, 2000 s. 305-317,
• Dzieje podziałów administracyjnych a granice regionu świętokrzyskiego, w: Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość, pod red. Jacka Wijaczki, Kielce 2001, s. 49-72,
• Narodowa Rada Okręgowa Ziemi Kieleckiej (1915-1917), w: Społeczeństwo polskie w dobie I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej 1920, pod red. Ryszarda Kołodziejczyka, Kielce 2001, s. 283-301,
• Powstanie i rozwój samorządu miejskiego w Królestwie Polskim podczas I wojny światowej, w: Z historii ustroju państwa polskiego od XIV do XX wieku, pod red. Wojciecha Saletry, Kielce 2003, s. 103-115,
• Raporty Tadeusza Puszczyńskiego „Konrada” do Narodowej Rady Okręgowej Ziemi Kieleckiej, w:…Et quorum pars magna fui…, księga pamiątkowa poświęcona profesorowi Zbigniewowi Janowi Góralskiemu, pod red. W. Kalwata i A. Penkalii, Kielce, 2003, s. 277-276,
• O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, ss. 427,
• Działalność Centralnego Komitetu Narodowego w środowisku wiejskim (1915 – 1917), w Wieś polska wobec wyzwań, przełomów i zagrożeń (XIX-XX w.) pod red. Marka Przeniosło, Stanisława Wiecha, Kielce 2004, s. 57-73,
• Polska Partia Socjalistyczna w okręgu kieleckim w latach I wojny światowej, w: Z dziejów Kielc w latach 1914-1918, pod red. Urszuli Oettingen, Kielce 2004, s. 99-117,
• Historia placówki werbunkowej Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego w Radomiu według Stanisława Radonia, „Między Wisłą a Pilicą”, 2004, t. 5, pod red. Urszuli Oettingen, s. 329-340,
• Słownik biograficzny XIX wieku, Toruń 2005 (współautorzy Adam Penkalla, Jerzy Szczepański), ss. 700,
• Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych (1914-1915), „Studia Humanistyczno-Społeczne Akademii Świętokrzyskiej”, pod red. Wojciecha Saletry, 2005, t. 1, s. 93-111,
• Pokolenia przełomu. Środowiska radykalnej inteligencji w Kielcach w latach I wojny światowej w Z tradycji i dorobku inteligencji kieleckiej w XIX i XX wieku, pod red. Marty Pawliny-Meduckiej, Kielce 2005, s. 75-92,
• Raporty Polskiej Organizacji Wojskowej. Okręg Kielecki i Radomski 1915-1918,, [oprac. wraz z Przemysławem Wzorkiem], Kielce 2006, ss. 305,
• Wydział Narodowy Radomski (1915-1917), „Rocznik Świętokrzyski” – Ser. A – Nauki Humanistyczne, t. 29, 2005, s. 99-114,
• Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Ziemia Kielecka. Kielce 2007, ss. 275,
• Oddziaływanie lewicy niepodległościowej na wieś powiatu kieleckiego w latach I wojny światowej, „Studia Humanistyczno-Społeczne Akademii Świętokrzyskiej”, pod red. Wojciecha Saletry, 2007, t. 2, s. 43-58,
• Przejęcie instytucji staroruskich we Lwowie przez Ukraińców podczas I wojny światowej, [w:] Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa, t. 2, Studia i materiały, pod red. Lidii Michalskiej-Brachy i Marka Przeniosło, Kielce 2009, s. 139-156,
• Lewica niepodległościowa na Kielecczyźnie w latach I wojny światowej, „Między Wisłą a Pilicą” Studia i materiały, pod red. Marka Przeniosły, 2010, t. 10, s. 111-128,
• Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny 1914–1918, Kielce 2012, ss. 420,
• Ukraiński ruch narodowy w Galicji w początkach I wojny światowej. (Między ideą Wielkiej Rusi a ideą niepodległości ukraińskiej), w: Galicja – mozaika nie tylko narodowa; pod red. Urszuli Jakubowskiej, Warszawa 2013, s. 27–56,
• Polacy w Galicji wobec Austro-Węgier w latach I wojny światowej, w: Austria i relacje polsko-austriackie w XX/XX wieku. Polityka – kultura – gospodarka, pod red. Agnieszki Kisztelińskiej-Węgrzyńskiej, Krzysztofa A. Kuczyńskiego, Łódź 2014, s. 43–65,
• Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Zagłębie Dąbrowskie i Częstochowa, Kielce 2015,
• Akcja werbunkowa i propagandowa na rzecz Legionów Polskich w Zagłębiu Dąbrowskim (1914-1916), w: Górny Śląsk a I wojna światowa, pod red. Jarosława Racięskiego, Michała Witkowskiego, Katowice 2015, s. 105–133,
• Krakowski Biskupi Komitet Pomocy dla dotkniętych klęską wojny (1915-1918), w: Historia magistra vitae est … Studia z dziejów społeczno-politycznych, gospodarczych i kulturalnych; pod red. Lidii Michalskiej-Brachy, Marka Przeniosło, Beaty Wojciechowskiej, Kielce 2016, s. 227–246,
• Moje wspomnienia w Massalanach spisane. Pamiętniki Jana Ordynata Bispinga 1842-1892, [oprac. wraz z Jerzym Szczepańskim] Kielce 2017,
• [wraz z Pawłem Brudkiem, Janem Molendą] The Great War in Polish Correspondence Intercepted by Austro-Hungarian Censorship: Materials of Polish Censorship Groups from 1914-1918, w: The First World War on Polish lands : expectations – experiences – consequences, pod red. Włodzimierza Mędrzeckiego, seria „Metamorfozy Społeczne” t. 21, Warszawa 2018, s. 199-22,
• Wielka Wojna w polskiej korespondencji zatrzymanej przez cenzurę austro-węgierską. Materiały polskich grup cenzury z lat 1914–1918, [oprac. wraz z Pawłem Brudkiem, Janem Molendą] t. 1 s. 560, t. 2 s. 605, t. 3 s. 539, t. 4, s. 588, t. 5, s. 346, Warszawa 2018, Seria „Metamorfozy społeczne” t. 13-17,
• Zarys dziejów społecznych ziem polskich 1914-1918 – Galicja, w: Studia nad historią społeczną ziem polskich 1914-1918, pod red. Włodzimierza Mędrzeckiego, seria „Metamorfozy Społeczne 12”, Warszawa 2018, s. 65–116,
• Katalog XIX-wiecznych map, planów i rysunków skasowanych klasztorów i ich majątków na terenie guberni kieleckiej i radomskiej, [oprac. wraz z Jerzym Szczepańskim], Kielce 2019, ss. 224,
• Rosja w 1918 roku w listach Polaków zamieszkujących na obszarze Imperium Rosyjskiego. (Na podstawie materiałów cenzury austriackiej), w: Rok 1918. Odrodzona Polska i sowiecka Rosja w nowej Europie. t. 2, red. Leszek Zasztowt, Jan Szumski, Warszawa 2019, s. 225–244,
• Środowisko polityczne Ignacego Daszyńskiego w latach Wielkiej Wojny (1914-1918), w: Krakowscy ojcowie polskiej niepodległości, pod red. Andrzeja Chwalby i Zdzisława Nogi; przy współpracy Krzysztofa Kloca, Kraków 2019, s. 105–130,
• Jeńcy wojenni, uchodźcy, zakładnicy i deportowani z Galicji w latach I wojny światowej na terenie Imperium Rosyjskiego, „Dzieje Najnowsze” 2020 R. 52, nr 3, s. 21–52,
• Nasza wojna Włodzimierza Borodzieja i Macieja Górnego: nowe spojrzenie na I wojnę światową, „Przegląd Historyczny”, 2020 T. 111 z. 1, s. 207–223,
• Wojna a społeczeństwo. Galicja w latach 1914–1918, Kielce 2020, ss. 325.

---

Oceń: Jerzy Zbigniew Pająk

---