Budynek sądu w Raciborzu

---

Historia

Rok 1816 był znaczącym momentem w historii administracyjnej Prus, ponieważ wówczas wprowadzono reformę, która doprowadziła do utworzenia Prowincji Górnośląskiej. Królewski rząd w Opolu dokonał 12 czerwca tego samego roku ważnej decyzji, której skutkiem było powołanie Wyższego Sądu Krajowego dla Górnego Śląska, który miał rozpocząć działalność 1 października 1817 roku. Początkowo sąd miał swoją siedzibę w dwóch kamienicach przy ul. Nowej, a pierwszym nadprezydentem został baron Karl Froedrich Wilhelm von Falkenhausen.

W 1822 roku podjęto decyzję o budowie nowego gmachu sądu, na co przeznaczono 40 tysięcy talarów. Zdecydowano, że nowa siedziba sądu powinna zostać usytuowana za Bramą Nową, gdzie teren wykupiono od Maximiliane von Czarnetzky za 3,2 tysiąca talarów. Budowa zrealizowana w latach 1823-1826 odbyła się według projektu renowned architekta Karla Friedricha Schinkla, który pełnił rolę nadwornego architekta królestwa pruskiego. Warto zauważyć, że pierwotny projekt, na bazie którego Schinkel dokonał dalszych zmian, został stworzony przez Krause z Opola. Plany Schinkla pochodzą z 15 kwietnia 1823 roku, a za realizację budowy odpowiadał inspektor budowlany Jan Józef Fritsch.

Podczas budowy odkryto pozostałości miejskiej fosy, co wymusiło zastosowanie odpowiednich technik budowlanych, w tym palowania. Fundamenty musiały być solidne, zgodnie z zaleceniami architekta. Uroczyste poświęcenie nowego gmachu sądu miało miejsce 24 kwietnia 1826 roku. Współpraca Schinkela z Fritschem została zarejestrowana w sprawozdaniu architekta, które zawierało jego entuzjastyczną ocenę budynku:

Budynek (…) wzbudza duży podziw. Realizacja przez pana radcę rządowego Krausego jest bardzo udana, co jest tym większą zasługą, że rzemieślników do wykonania wszystkich prac trzeba było dopiero stworzyć. Jest wiele miast i okręgów, w których brakuje wykwalifikowanych murarzy i cieśli.

Po zakończeniu budowy, w gmachu znalazł siedzibę Wyższy Sąd Krajowy Prowincji Górnośląskiej. W 1846 roku, z okazji wizyty króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III w Raciborzu, gmach został uznany za jedno z wybitnych dzieł architektonicznych. W 1849 roku sąd krajowy został przekształcony w sąd apelacyjny, pod który podlegało szesnaście sądów powiatowych. Jesienią 1879 roku sąd apelacyjny został zmieniony w sąd krajowy, a jego struktura z kolei obejmowała dziewięć sądów grodzkich. W 1892 roku sąd krajowy przeniósł się do nowej siedziby przy ul. Wojska Polskiego, a dotychczasowy budynek stał się siedzibą sądu grodzkiego.

Warto zaznaczyć, że w 1945 roku gmach ten wyróżniał się, jako jeden z niewielu, swoją odpornością na zniszczenia podczas działań wojennych. Po II wojnie światowej budynek pełnił funkcję siedziby polskiego sądu grodzkiego, który następnie został przekształcony w sąd powiatowy. Co więcej, budynek ten jest unikalny na tle architektury Raciborza, ponieważ nawiązuje do sztuki berlińskiej oraz reprezentuje typową, rządową architekturę z okresu monarchii pruskiej. Cieszy się on także tym, że zachował się w niezmienionej postaci do dnia dzisiejszego.

Architektura

Budynek sądu w Raciborzu charakteryzuje się późnoklasycystycznym stylem architektonicznym, w który został wzniesiony. Gmach, wykonany z cegły, ma tynkowaną elewację, jest wolnostojący oraz usytuowany kalenicowo. Z perspektywy architektury, zarówno w koncepcji, jak i w szczegółach, można dostrzec pewne ograniczenia. Widać to w umiarze podziałów architektonicznych, które jednocześnie dążą do osiągnięcia monumentalnego charakteru. Projektant budynku miał klasycystyczne skłonności, co jest widoczne w detalach architektonicznych. Budynek ten jest uznawany za jeden z najciekawszych przykładów niemieckiego klasycyzmu na Górnym Śląsku.

Ten monumentalny charakter podkreślony jest przez wysokie podpiwniczenie, które zostało boniowane, tworząc wrażenie solidnego cokołu. Budowla składa się z dwóch kondygnacji i została zrealizowana na rzucie prostokąta. Elewacja frontowa to imponująca kompozycja piętnastu osi. W jej centralnej części, w płytkim ryzalicie, znalazły się pilastry, które dopełniają całość tympanonem, będącym niskim trójkątnym szczytem. Ten centralny ryzalit akcentuje wertykalność całej bryły, w porównaniu z bocznymi skrzydłami, które mają skromniejszy detal architektoniczny.

Do potrójnego wejścia umiejscowionego w ryzalicie prowadzi podwyższony dwubiegowy podjazd. Na górnych kondygnacjach znajdują się okna z obramieniami uszatymi, które zostały przyozdobione gzymsikami. Ryzalit centralny oraz narożniki budynku podtrzymywane są przez pilastry w stylu toskańskim, noszące uproszczone belkowanie z gzymsem kostkowym. Całość wieńczy czterospadowy dach pokryty blachą, co dopełnia wygląd monumentalnej budowli.

Wnętrza gmachu uległy wielu przebudowom w XX wieku w celu dostosowania ich do nowych funkcji, które miały pełnić. Układ wnętrz jest przemyślany, dwu traktowy, z korytarzem oddzielającym trakt oraz przestronnym holem. Centralny hol, wyposażony w sklepienie kolebkowe, wsparty jest na sześciu filarach zdobionych boniowanymi pilastrami. Na jego końcu znajduje się dwubiegowa klatka schodowa prowadząca do wyższych kondygnacji. W innych pomieszczeniach budynku spotkać można różnorodne sufity, a na piętrze znajduje się elegancka sala rozpraw, ozdobiona bogatymi boazeriami.

---

Oceń: Budynek sądu w Raciborzu

---