Kanał Ulga w Raciborzu

---

Historia

W historii budowy kanału Ulga w Raciborzu głównym celem było oddalenie koryta Odry od centralnej części miasta. Po zakończeniu inwestycji zakładano, że rzeczne koryto zostanie osuszone i przekształcone w tereny zielone. Pierwsze koncepcje oddalenia Odry opracował we Wrocławiu w 1751 roku inspektor Neuwertz. Wstępne prace rozpoczęto w Płoni, gdzie wykopano 400 metrów kanału. Następnie, w roku 1872, powstał także projekt kanału Odra-Dunaj. Zwłaszcza w 1883 roku pojawiły się pomysły budowy zapory na Odzie niedaleko Raciborza, a projekt kanału Odra-Dunaj wzbogacił się dodatkowo o plan zagospodarowania zbiornika o powierzchni 10 200 hektarów. Kanał miał przebiegać niemal równolegle z dzisiejszą ul. Brzeską i torami kolejowymi, aby następnie poprowadzić go przez teren byłego stawu Kamieniok, przechodząc do osiedla Obora, gdzie miał przeciąć ul. Gliwicką w dzielnicy Markowice. Potem przewidywano kontynuację kanału wzdłuż torów, aż do stawu Brzeziniak w rezerwacie Łężczok.

Jednakże budowę kanału Odra-Dunaj przerwało powstanie Republiki Czechosłowackiej, co skłoniło niemieckie władze do realizacji projektu kanału, mającego na celu zminimalizowanie zagrożenia powodziowego w mieście. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na tę decyzję była chęć walki z bezrobociem, poprzez organizację robót publicznych. Nowe koryto miało przebiegać znacznie bliżej miasta i nie zbiegło się z kanałem Odra-Dunaj. 16 maja 1934 roku rząd niemiecki podjął decyzję o rozpoczęciu inwestycji, przyznając na początek dwa miliony marek.

Planowano wydobycie 4 milionów m³ ziemi i usypanie wałów przeciwpowodziowych wzdłuż całego kanału od strony miasta. W projekcie przewidywano budowę czterech mostów – pierwszy na południu, jako przedłużenie dzisiejszej ul. Sudeckiej, drugi w ciągu dzisiejszej ul. Rybnickiej, trzeci most kolejowy na linii kolejowej nr 151 i czwarty na ul. Rudzkiej. Poprzednie plany przewidywały most dla wąskotorówki, jednak zdecydowano się poprowadzić ją mostem na ul. Rybnickiej, co ostatecznie nie zostało zrealizowane. Fragment linii wąskotorowej między stacjami Ratibor Plania a Lukasine został zamknięty, a trasa ul. Rybnickiej uległa zmianie, aby most mógł przebiegać prostopadle do biegu kanału.

W korycie Odry planowano osuszenie, a na jego miejscu miały powstać tereny zielone. Zmiany w planach zaszły również po przyłączeniu Sudetów do III Rzeszy, co miało wpłynąć na zwiększenie natężenia ruchu kolejowego w rejonie. W związku z tym postanowiono zasypać koryto Odry i stworzyć nową linię kolejową na śladzie dawnych koryt, między starym mostem a terenami, gdzie obecnie znajduje się Rafako, które w przeszłości były użytkowane przez Bractwo Strzeleckie. Całość planowano zrealizować w przeciągu 4-5 lat, przeznaczając na ten cel 10 milionów marek.

Ruch budowlany rozpoczął się 21 sierpnia 1934 roku, gdy pierwszy łopatę w miejscu obecnego mostu do Markowic wbił ówczesny gauleiter Śląska, Helmuth Brückner. Pierwszym fragmentem, który budowano, było odcinek od mostu w kierunku Markowic do ujścia kanału w rejonie Miedoni. Na tym etapie wydobyto 400 000 m³ ziemi, część wykorzystując do wałów przeciwpowodziowych, a resztę wsypano do nieczynnej cegielni. Na budowie wykorzystywano torowisko o długości 7 km, na którym transportowano ziemię przy pomocy 4-5 parowozów. Do sierpnia 1935 roku przy budowie kanału pracowało 1200 robotników, jednak w październiku liczba ta zmniejszyła się do 700. Jesienią 1937 roku rozpoczęto prace na południowej części ul. Rybnickiej.

W 1939 roku dwa silne wezbrania wód, mające miejsce w maju i lipcu, znacznie skomplikowały inwestycję. Na podstawie zarejestrowanych danych z 26 maja, woda o trzeciej nad ranem osiągnęła wysokość 683 cm, co spowodowało zalanie domów wzdłuż rzeki i wykopów na południowym odcinku kanału, co doprowadziło do powstania jeziora o długości 5 km. Na terenie budowy odnotowano poważne straty, a prace musiały zostać wstrzymane. Wiele miejsc zostało wypłukanych, a inne wypełniły się namułem. Most na ul. Rybnickiej oraz tymczasowy most kolejowy uległy uszkodzeniu. Pomimo trudności, mosty z dźwigarów skrzynkowych zostały umieszczone, a robota wznowiona. 19 lipca opublikowano informacje o zagrożeniu powodziowym, w związku z narastającym poziomem wody. Po odpompowaniu wody z terenu budowy, prace mogły zostać wznowione, i ostatecznie zakończono je 18 grudnia 1942 roku. Przynajmniej stare koryto Odry zostało zachowane, mimo pierwotnych planów jego osuszenia.

Realizacją prac kierowały firmy Lenz & Spółka z Gliwic oraz Richard Schulz ze Strzelec Opolskich. Z wydobytej ziemi, przy budowie kanału, usypano wały przeciwpowodziowe, a nadmiar przekazano do pobliskiej żwirowni. W przyszłości, część kanału Ulga wraz ze zbiornikiem Racibórz Dolny może stać się elementem planowanego kanału Odra-Dunaj-Łaba.

W ramach budowy zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny powstał nowy odcinek kanału o długości około 2,2 km, który przebiega przez główną zaporę zbiornika, zasypując jednocześnie stary, 700-metrowy odcinek. Kanał Ulga obecnie rozpoczyna się w Starych Nieboczowach w powiecie wodzisławskim, a kończy w Miedoni w północnej dzielnicy Raciborza. Całkowita długość kanału, po przebudowie, zwiększyła się z około 7,5 km do 8,1 km.

Charakterystyka

Kanał Ulga, po niedawnym remoncie, rozpoczyna swój bieg w rejonie Zbiornika Racibórz Dolny, który jest zalewany tylko podczas intensywnych powodzi. Mieści się on w Starych Nieboczowach, w powiecie wodzisławskim. Koniec kanału znajduje się w północnej części Raciborza, w lokalizacji zwanej Miedoni. Całkowita długość tego cieku wodnego wynosi około 8,1 km. Kanał przebiega przez południowe dzielnice Raciborza, takie jak Studzienna oraz Sudołem.

Po pokonaniu tego odcinka, Kanał Ulga kieruje się na północ, zataczając łagodne łuki. Ostatecznie łączy się z rzeką Odrą w rejonie Miedoni, przy 55 km jej biegu. Na wysokości Brzezia, kanał przyjmuje jako prawy dopływ strugę Plęśnica, która znana jest powszechnie jako Plinc. Wzdłuż Kanału Ulga znajdują się cztery mosty, w tym trzy dla ruchu drogowego, które usytuowane są na ulicach Sudeckiej, Rybnickiej oraz Rudzkiej, a także jeden most kolejowy usytuowany na linii nr 151.

Na samym końcu, niewielki fragment kanału wyznacza granicę pomiędzy Raciborzem a gminą Nędza. Kanał Ulga charakteryzuje się przekrojem podwójnego trapezu. Rozpiętość górna wynosi od 93 do 116 m, natomiast dolna ma 38,6 m. Głębokość kanału osiąga 6 m, a jego długość zakłada 7,3 km.

---

Oceń: Kanał Ulga w Raciborzu

---