Ulica Wileńska w Raciborzu

---

Historia

Ulica, której historia sięga 1903 roku, została wytyczona z inicjatywy parafii ewangelickiej, pragnącej na przyległych terenach wybudować swój kościół. Budowla, o której mowa, razem z plebanią i domem parafialnym, powstała w latach 1909–1911. Nowo utworzona ulica otrzymała nazwę Hohenzollernstraße, co było oddaniem hołdu panującemu wówczas cesarskiego rodu Hohenzollernów. W 1934 roku na tej samej ulicy oddano do użytku budynek, który obecnie mieści Zespół Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych. Wcześniej, w 1900 roku, powstał również budynek Zespołu Szkół Zawodowych. Kamienice wzdłuż ulicy pochodzą z przełomu XIX i XX wieku, a w latach 30. XX wieku wzniesiono także gmach, który dziś pełni funkcję PWSZ, znany potocznie jako „Słoneczko”.

Na planie miasta z 1924 roku ulica kończyła się w rejonie ulicy Bukowej, prowadząc nieco dalej niż obecnie, aż do tzw. łaźni Keila. Dzisiaj odcinek od ulicy Lwowskiej do Bukowej wcielono do ulicy Warszawskiej. Po zakończeniu II wojny światowej nastąpiła zmiana nazwy ulicy na imię Franklina Delano Roosevelta, jednak szybko została ona przekształcona na „Fornalską”, na cześć Małgorzaty Fornalskiej. Ten odcinek często mylono i błędnie nazywano „Fornalską”. W okresie PRL-u zburzono kościół ewangelicki, a w jego miejsce powstało kilka bloków mieszkalnych. W latach 1973–1978 w miejscu byłego kościoła zrealizowano budowę gmachu Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia. W roku 1992, w ramach działań związanych z przeobrażeniem ustrojowym, zmieniono nazwę ulicy na Wileńską, nawiązując do stolicy Litwy.

W 2002 roku przeprowadzono przebudowę skrzyżowania z ulicą Ogrodową na niewielkie rondo, co miało na celu ograniczenie liczby stłuczek i wypadków, które tam miały miejsce. W 2010 roku oddano do użytku zmodernizowany kompleks boisk, w ramach projektu Orlik 2012.

Dawny kościół ewangelicki

Na rogu ulic Wileńskiej i Ogrodowej, tam gdzie dziś znajduje się Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, wcześniej zlokalizowany był kościół ewangelicki. Była to budowla luteran wyznania augsburskiego, która powstała w latach 1909–1911 na podstawie projektu architekta Jürgena Krögera. Mimo że w czasie II wojny światowej nie doznała poważniejszych szkód, to po wojnie zaczęła stopniowo popadać w ruinę, aby ostatecznie zostać zburzona w latach 60. XX wieku. Zachował się jedynie budynek plebanii, który obecnie pełni rolę urzędów, w tym urzędu stanu cywilnego, oraz dom parafialny, mieszczący Cech Rzemiosł Różnych i inne instytucje.

W okresie międzywojennym kościół był jednym z charakterystycznych symboli Raciborza. Posiadał on front z dwiema wieżami w stylu barokowym, których hełmy pokryte były miedzianą blachą. Centralna część obiektu, wsparta na czterech kolumnach, wieńczyła kopuła. Mury kościoła zbudowane były z czerwonej cegły klinkierowej, a jego wymiary wynosiły 44,5 m długości, 30 m szerokości oraz 51 m wysokości w przypadku wież z krzyżami. Wznosiła się na wysokość 17 m kopuła. Główne wejście prowadziło przez wykonany z piaskowca portal, usytuowany od strony ulicy Wileńskiej. Wnętrze zdobiły tynkowane na szaro ściany, które ozdabiały złocenia. Portal prowadził do przestronnego przedsionka, nad którym umiejscowiony był chór muzyczny. W prezbiterium znajdował się ołtarz przeniesiony z kościoła św. Ducha, gdzie przedtem usytuowana była świątynia ewangelików, wzbogacony nowym obrazem autorstwa prof. Eduarda Kaempffera. Na witrażach przedstawione były sceny z Nowego Testamentu.

Przebieg

Ulica Wileńska swoją trasę rozpoczyna na skrzyżowaniu, które łączy ją z ulicami Browarną oraz Wojska Polskiego. W pobliżu tego punktu, po zachodniej stronie, znajduje się kamienica, w której na parterze ulokowana jest apteka „Centrum”, usytuowana na rogu wspomnianego skrzyżowania. Naprzeciwko niej usytuowany jest blok mieszkalny, dodający różnorodności architektonicznej tego miejsca.

W kierunku wschodnim, na tej samej ulicy, zlokalizowany jest budynek Zespołu Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych, a naprzeciw niego stoi administracyjny budynek Spółdzielni Mieszkaniowej Nowoczesna. Obok, historia tego miejsca kryje w sobie dawny dom parafii ewangelickiej, który był wykorzystywany przez Cech Rzemiosł Różnych oraz inne instytucje. Prostopadle do ul. Wileńskiej znajduje się krótka ulica Kilińskiego, a za domem parafialnym ulokowana była dawniej plebania, która obecnie pełni funkcję urzędu stanu cywilnego.

Na rogu ulicy Wileńskiej i Ogrodowej stał kiedyś kościół ewangelicki, który w latach 70. XX wieku został zastąpiony Państwową Szkołą Muzyczną I stopnia. Po stronie przeciwnej można zauważyć budynek Zespołu Szkół Zawodowych. Pomiędzy tymi instytucjami znajduje się kompleks boisk wybudowanych w ramach projektu Orlik 2012, które służą mieszkańcom oraz młodzieży w okolicy.

Za rondem, które łączy ulicę Wileńską z Ogrodową, po wschodniej stronie obserwujemy trzy bloki mieszkalne, które są zorientowane prostopadle do przyziemnej drogi. Po przeciwnej stronie ulicy, usytuowany wzdłuż jej biegu, znajduje się jeden blok mieszkalny, przylegający do rzędu kamienic, które ciągną się aż do skrzyżowania z ulicami Lwowską i Warszawską. Na przeciwnym końcu skrzyżowania, naprzeciwko wspomnianej kamienicy, znajduje się budynek, w którym obecnie swoje zajęcia prowadzi PWSZ, znany lokalnie pod nazwą „Słoneczko”.

Wzdłuż ulicy zamontowane są latarnie, które oświetlają ją po jednej stronie (północno-zachodniej). Jezdnia ma asfaltową nawierzchnię o szerokości wynoszącej od 7,4 do 8 m, z czego 2 m z przeznaczeniem na ścieżkę rowerową, która została stworzona podczas remontu przeprowadzonego w 2013 roku. Po obu stronach ulicy rosną drzewa, a także zbudowane są chodniki z płyt chodnikowych, co zwiększa komfort poruszania się.

Warto zauważyć, że skrzyżowania oraz rondo nie są wyposażone w sygnalizację świetlną. Istnieją jednak przejścia dla pieszych, ulokowane w sześciu miejscach, co zwiększa bezpieczeństwo ruchu. Przejścia te znajdują się m.in. przy skrzyżowaniu z ulicami Lwowską i Warszawską, dwa przy rondzie z Ogrodową, oraz przed wejściem od strony południowej do Zespołu Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych, a także w pobliżu wejścia od strony północnej oraz przy skrzyżowaniu z ulicami Wojska Polskiego i Browarną.

Architektura

Wzdłuż ulicy Wileńskiej, możemy podziwiać różnorodną zabudowę, w której wyróżniają się zarówno budynki mieszkalne, jak i obiekty użyteczności publicznej. Na tej trasie usytuowanych jest pięć bloków mieszkalnych, kolejne cztery budynki szkolne, administracyjny gmach Spółdzielni Mieszkaniowej „Nowoczesna”, a także pozostałości po dawnej plebanii oraz domu parafii ewangelickiej. Nieopodal, na rogu skrzyżowania z ulicą Wojska Polskiego, znajduje się eklektyczna kamienica z neobarokowymi akcentami, wzniesiona w latach 1880-1900. Oprócz tego, dostrzec można grupę kamienic pod nieparzystymi numerami 13-21, zrealizowanych przez firmę Georga Lüthge w latach 1906-1910 według projektu architekta Bruno Woltera.

Wielu z tych obiektów przydzielono status zabytków, co wskazuje na ich wyjątkowe znaczenie. W skład tej grupy wchodzą m.in.: Zespół Szkół Zawodowych, Zespół Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych (wraz z halą gimnastyczną), a także kilka kamienic położonych przy ulicy Wileńskiej oraz budynek administracyjny. Krótka charakterystyka tych najważniejszych obiektów przedstawia się następująco:

• Kamienica przy ul. Wojska Polskiego 15 (róg Wileńskiej) – jest to czterokondygnacyjny budynek w stylu eklektycznym z neobarokowymi akcentami. Dobrze zachowane detale architektoniczne obejmują boniowany parter oraz bogato zdobioną fasadę, charakterystyczne półkoliste i odcinkowe naczółki okien.
• Budynek przy ul. Wileńskiej 6 – powstał w latach 1932–1934 w stylu modernistycznym. Czterokondygnacyjna budowla ma prostokątny plan, a jej elewacje wykonane są z czerwonej cegły klinkierowej. Mieści się tutaj Zespół Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych.
• Dom dawnej plebanii przy ul. Wileńskiej 7 – zbudowany w latach 1909–1911, jest przykładem stylu półmodernistycznego. Budynek wyróżnia się ozdobnym portalem zamkniętym półkoliście, systemem ryzalitów oraz unikalną latarnią gazową, jedyną zachowaną w Raciborzu.
• Budynek przy ul. Wileńskiej 8 – powstał w 1908 roku w stylu neogotyckim, jest to czterokondygnacyjna budowla, która mieści Zespół Szkół Zawodowych.
• Dawny dom parafialny przy ul. Kilińskiego 2 – wzniesiony po 1911 roku, przypomina architekturę plebanii. Posiada ciekawy ryzalit oraz elementy dekoracyjne z czerwonej cegły.
• Kamienice przy ul. Wileńskiej 13, 15, 17, 19 i 21 – wszystkie powstały w latach 1906-1910 w stylu eklektycznym z elementami secesji. W szczególności kamienice te charakteryzują się zachowaną architekturą, bogato zdobionymi fasadami oraz ciekawymi rozwiązaniami architektonicznymi.
• Budynek przy ul. Lwowskiej 9 – wybudowany w latach 30. XX wieku, znany jako „Słoneczko” z symboliką słoneczną, nawiązuje do stylu modernistycznego i jest wykorzystywany przez PWSZ.

Ulica Wileńska w Raciborzu jest zatem znakomitym przykładem zróżnicowanej i bogatej architektury, która nie tylko zdobi to miasto, ale także odzwierciedla jego historyczne tradycje oraz wartości kulturowe.

Instytucje

Ulica Wileńska w Raciborzu jest miejscem, gdzie można znaleźć wiele ważnych instytucji, które pełnią istotną rolę w lokalnej społeczności. Wśród nich wyróżniają się: Cech Rzemiosł Różnych, urząd stanu cywilnego, Zespół Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych, Zespół Szkół Zawodowych, Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, budynek administracyjny Spółdzielni Mieszkaniowej Nowoczesna oraz placówka raciborskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.

Spółdzielnia Mieszkaniowa Nowoczesna

Przy ulicy Wileńskiej 3, w miejscu, które niegdyś było zagłębiem ogrodów aptekarza Franka, znajduje się budynek administracyjny Spółdzielni Mieszkaniowej Nowoczesna. To właśnie ta spółdzielnia dysponuje największą ilością mieszkań w Raciborzu, posiadając ponad 6300 lokali o łącznej powierzchni blisko 333 tys. m², co stanowi jedną trzecią wszystkich mieszkań w mieście.

Cech Rzemiosł Różnych

Cech Rzemiosł Różnych z siedzibą w budynku byłej parafii ewangelickiej przy ulicy Kilińskiego 2 powstał do 1911 roku. W 1945 roku budynek ten ucierpiał w wyniku pożaru, a jego odbudowa rozpoczęła się w 1957 roku i zakończyła w 1961 roku. Obiekt został nazwany „Dom Rzemiosła imienia Jana Kilińskiego”, a tablica pamiątkowa zdobi jego ściany. Historia cechów w Raciborzu sięga 1217 roku, co czyni te organizacje integralną częścią lokalnej kultury i historii. Pomimo licznych przeszkód, takich jak zniesienie przynależności cechowej w 1869 roku, cechy przetrwały aż do czasów współczesnych.

Urząd stanu cywilnego

Budynek urzędu stanu cywilnego usytuowany przy ulicy Wileńskiej 7 wcześniej pełnił funkcję plebanii kościoła ewangelickiego. Po 1945 roku przeszedł adaptację na mieszkania, a w latach 60. XX wieku, po wykwaterowaniu lokatorów, zmienił swoją funkcję na siedzibę urzędu stanu cywilnego, przeniesionego tam 22 lipca 1969 roku. Warto również zaznaczyć, że pierwotnie urząd stanu cywilnego powstał w 1874 roku jako jednoosobowa instytucja z pierwszym urzędnikiem, burmistrzem Robertem Schramm. Po wojnie urząd został przeniesiony do budynku po dawnej fabryce czekolady Franciszka Sobtzicka przy ulicy Batorego 6, gdzie również nie było odpowiednich pomieszczeń do organizacji ślubów.

Zespół Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych

W budynku znajdującym się przy ulicy Wileńskiej 6, który otwarto w latach 30. XX wieku, mieści się Zespół Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych. Szkoła ta kształci uczniów w różnych kierunkach rzemiosła i technik. Do 1945 roku w tym samym budynku znajdował się wojskowy lazaret, a po wojnie szkoła prowadziła zajęcia od 15 października tego samego roku. W ciągu swojego istnienia budynek zmieniał wielokrotnie swoje przeznaczenie, obecnie stanowiąc siedzibę Technikum Nr 2 oraz innych szkół zawodowych.

Zespół Szkół Zawodowych

Budynek Zespołu Szkół Zawodowych, znajdujący się przy ulicy Wileńskiej 8, zbudowany został w 1908 roku jako szkoła powszechna. Po odbudowie, która miała miejsce po II wojnie światowej, w 1963 roku przekształcono go w Zasadniczą Szkołę Zawodową. Obecnie w ramach tej organizacji funkcjonują Technikum Nr 3 oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 3, a także zespół sportowy stworzony w ramach projektu Orlik 2012.

Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Stanisława Moniuszki

Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, położona przy ulicy Ogrodowej 7, została otwarta 1 września 1978 roku. Historia szkoły sięga lat 50. XX wieku, kiedy to z inicjatywy Emila Pogody powstało Społeczne Ognisko Muzyczne. Z czasem, szkole nadano imię Stanisława Moniuszki, a jej sale koncertowe mogą pomieścić do 341 widzów. Szkoła oferuje szeroki wachlarz zajęć muzycznych dla młodzieży i dzieci w różnych cyklach kształcenia.

„Słoneczko”

Na rogu ulicy Lwowskiej 9 i Wileńskiej mieści się budynek znany jako „Słoneczko”, który został wzniesiony w latach 30. XX wieku dla różnych instytucji państwowych. Niemniej jednak, po II wojnie światowej, po kilkukrotnych zmianach przeznaczenia, 1 września 1988 roku rozpoczął działalność jako Szkoła Podstawowa nr 17. Niestety, na skutek niskiego przyrostu naturalnego, w 1999 roku szkoła przestała funkcjonować, a obecnie budynek przynależy do raciborskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.

---

Oceń: Ulica Wileńska w Raciborzu

---